YAS SÜRECİNİN 5 EVRESİ

Her insanın hayatının bir döneminde en az bir defa yas dönemi olması muhtemeldir. Bu yas süreci sevilen birinin ölümü, kayıp veya felaket nedeniyle olmuş olabilir. Bu sebepler doğrultusunda yas süreci kişisel olduğu kadar evrenseldir de. Yas sürecini farklı şekillerde geçirmek mümkündür. Bununla birlikte ortak unsurlar da bulunmaktadır.  Yas sürecinin en popüler teorisi Kübler-Ross tarafından geliştirilmiştir. Kübler-Ross’a göre, herkes yas sürecini farklı bir şekilde deneyimleyebilir, ancak genellikle beş evrede tanımlanır. Bu evreler sırasıyla inkâr, öfke, pazarlık, depresyon ve kabullenme olarak adlandırılır.

İnkâr Aşaması

    Kaybın gerçekliğini kabul etmekte zorlanılan ve duyulan acının şiddetiyle insanların kendilerini kaptırdıkları evredir. Kişi, kaybını reddedebilir ve bu acı kaybın gerçek olmadığını düşünebilir. Bu aşama insanlara acılarının en aza indirgendiğini hissettirir. Kişi bu süreçte hem acısını atlatmaya hem de kaybı sindirmeye çalışır. İnkâr aşamasında genellikle insanlar şok, şaşkınlık ve hissizlik duygu durumlarını yaşar.

Bu aşamanın amacı sindirme sürecini yavaşlatmak ve insanı diğer aşamalara hazırlamaktır. Kaybın getirdiği acı, keder, hüzün ve çaresizlik hislerinden geçici olarak kaçınmayı sağlar. Ancak inkâr aşaması geçici bir dönem olmalıdır. Kişinin diğer evrelere geçmesi için kaybın gerçekliğini kabul etmeye başlaması ve duygusal olarak hazır olması gerekir.

Öfke Aşaması

    İnkâr aşamasını ardından gelen ikinci aşamadır. Kişi kaybını kabul etmeye başlar ancak bu duruma artık öfke ve hiddet duyar. Öfke aşaması genellikle bir tepki olarak ortaya çıkar ve kişinin duygusal tepkilerini ifade etmesine izin verir. Bu öfkenin yaygın sebebi, yaşadığı kaybı ve bu durum için birilerini veya bir şeyleri suçlamaktır. Bu sebeple bu aşamada kişinin duygu durumlarında kızgınlık, hayal kırıklığı ve düşmanlık duyguları ortaya çıkabilir.

İnsanların büyük bir kayıp verdikleri zaman öfke duymaları yaygın bir durumdur. Bu duyulan öfke bize hala yoğun bir duygusal kargaşandan geçerken uyum sağlamaya çalıştığımızı söyler. Bu durumda öfke hissetmek savunmasız olmak demek değildir. Ancak insanlar bu durumdan korktuklarını belli etmektense kızgın ve öfkeli olduklarını kabul etmektedirler. Yaşadıkları bu öfke sebebiyle gündelik olaylara dahi tahammülsüz olabilirler. Bununla birlikte daha fazla sinir ve saldırganlık da görülebilir.

Bu aşamada önemli olan, kişinin öfkesini sağlıklı bir şekilde ifade etmesine ve başkalarına zarar vermeden yönetmesine yardımcı olmaktır. Destekleyici bir çevre, duygularını ifade etmesine izin veren bir ortam sağlamak önemlidir. Kişi, kendi öfkesini anlaması ve bununla başa çıkma becerilerini geliştirmesine yardımcı olması adına terapi, danışmanlık veya destek gruplarına başvurabilir.   

Öfke aşaması, yas sürecinin önemli bir parçasıdır ve zamanla azalır. Diğer yas evrelerine geçiş yapmak için kişinin öfkesini ifade etme ve kabul etme sürecini yaşaması önemlidir. Öfke aşamasının amacı, kişinin duygusal enerjisini yönlendirmesine ve kaybıyla yüzleşmesine yardımcı olmaktır.

Pazarlık Aşaması

    Sevdiğiniz birini veya bir şeyi kaybetmek sizi bu acıyla yüzleşmekten kaçmaya itebilir. İnsanların yüzleşmekten kaçış yöntemleri farklı olabilir. Örneğin ‘keşke’ ve ‘eğer’ kalıplarına başvurabilirler. Kişi, “Keşke bunu yapmış olsaydım.” veya “Keşke şunu yapmasaydım.” ve “Eğer şunu yaparsam geri döner.” gibi düşüncelere kapılabilir. Kişi bu aşamada geçmişte yaşananları yargılayabilir ve kaybı geri alma umuduyla kendini suçlayabilir.

Örneğin sevdiği birini kaybeden kişi, “Keşke daha fazla zaman geçirseydim.” Veya “Eğer ona daha iyi şartlar sunabilseydim belki yaşardı.” gibi düşüncelerle pazarlık yapabilir. Kişi aşamada geçmişte yapılan hataları veya farklı seçimleri düşünerek kaybı geri getirme umuduyla kendini motive etmeye çalışır. Pazarlık aşaması, kişinin kaybıyla yüzleşmek için bir geçiş dönemidir. Kişinin bu aşamayı aşabilmesi için gerçekliği kabul etmeye başlaması ve pazarlık yapmanın gerçekçi olmadığını fark etmesi gerekir.

Bu aşamada anlayışlı olmak önemlidir. Kişinin duygularını ifade etmesine ve pazarlık sürecini yaşamasına izin verilmelidir. Ayrıca, kişinin gerçekliğe yönelmesi ve kabul etmesi için terapi veya destek gruplarına başvurması faydalı olabilir.

Depresyon Aşaması

    Yas sürecinin en yoğun ve zorlu evrelerinden biri olan bu evrede kişi; kaybın getirdiği yoğun üzüntü, çaresizlik ve umutsuzluk duygularını deneyimler. Kişi genellikle kendini güçsüz hisseder, uyku sorunları, iştah değişiklikleri ve motivasyon kaybı gibi fiziksel ve duygusal belirtiler yaşayabilir. Bu aşama, derin bir yas sürecinin bir parçası olabilir ve zaman alabilir. Bu evrede kaybın ağırlığı daha da belirginleşir. Böyle anlarda üzüntü artar ve bu sebeple kişi genellikle geri çekilme eğilimi gösterir, sosyal etkileşimlerden kaçınabilir ve içe dönük olabilir. Kişi, kaybın yarattığı acıya ve kaybın sonuçlarına odaklanırken, yaşamın anlamını sorgulayabilir.

Depresyon aşaması, yas sürecinde normal bir tepkidir ve kişinin kaybıyla başa çıkma sürecinin bir parçasıdır. Bu aşama kişiden kişiye değişebilir ve bazı durumlarda daha uzun sürebilir. Ancak, zamanla ve uygun destekle, kişi genellikle bu aşamadan geçer ve kabul aşamasına doğru ilerler.

Kabul Süreci

    Yas sürecinin son aşaması olan kabullenme aşamasında kişi kaybıyla barışık olmaya başlar. Kişi, hayatın devam ettiğini ve yeni bir normale adapte olmanın yollarını bulmaya çalışır. Kabullenme aşamasında hala üzüntü olabilir, ancak sürekli bir öfke, inkâr ve depresyon hissetmez. Kişi kaybetmenin acısını hala hissediyordur ve buna direnmek yerine bununla yaşamayı öğrenmiştir.

İnsanlar bu süreçte artık geçmişteki hayatlarının geri dönmeyeceğini ve yeni normallerine göre yaşamaya devam etmeleri gerektiğini kabul ettikleri için bundan sonraki hayatlarına uyum sağlamaya başlarlar. Bu sayede, kişi geleceğe dair yeni hedefler belirleyebilir ve bu doğrultuda yaşamdan zevk almaya başlayabilir.

    Yas sürecini genel olarak 5 aşamada tasvir ediyor olsak da, herkesin yas deneyiminin farklı olduğunu ve bununla baş etmenin doğru veya yanlış bir yolu olmadığını unutmamak gerekir. Ancak iyileşmeye yardımcı olacak bazı başa çıkma yollarından ortak faydalanmak mümkündür.

• Yas tutma sürecinde çeşitli duyguları deneyimlemenize ve ifade etmenize izin vermelisiniz.
• Duygularınızı kabul etmelisiniz.
• Yakınlarınızdan destek alabilirsiniz.
• Duygusal olarak rahatlamak için resim veya müzikle ilgilenebilirsiniz.
• Bu süreci kolay geçirebilmek için öz bakımınızı sürdürebilirsiniz. Örneğin iyi beslenmek, düzenli egzersiz yapmak, yeterince dinlenmek ve daha yapmaktan hoşlandığınız birçok şeyi ekleyerek kendinizi iyi hissedebilirsiniz.
• Kendinizi daha iyi ifade etmek için günlük tutabilirsiniz.
• Bir uzmandan destek alabilirsiniz. Terapist veya danışman size yol gösterebilir, duygusal destek sağlayabilir ve iyileşme sürecinizi destekleyebilir.

Son olarak, kendinizi acınası hissetmeyin. Yas süreciniz boyunca kendinizi suçlamak ve yargılamak yerine yaşananlarda sizin hatanız olmadığını kabul edin ve kendinize şefkat gösterin. Kaybınızla başa çıkmak için gerekli zamanı ve desteği kendinize sağlayın. Unutmayın ki herkesin yas süreci farklıdır ve herkesin kendine göre başa çıkma yolları vardır. Size en uygun olanı bulmak için kendi ihtiyaçlarınıza odaklanın ve kendinize iyi bakın.

 

YAZAR: Stajyer Mehtap ÇAĞLAYAN